Na spotkaniu Partnerstwa nr 13 rozpoczęto pracę nad proponowanymi rozwiązaniami dla Rady Dialogu Obywatelskiego. Ogólne założenia tej pracy zostały wyłożone w liście do Pełnomocnika (por. Stanowisko). W analogii do Rady Dialogu Społecznego, Komisji Wspólnej Rządu i Samorządu, Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu (a także innych kościołów) ma to być ciało dialogu, czyli miejsce uzgodnień pomiędzy rządem a reprezentantami “innych interesów”. Pojęcie “pozostałe środowiska gospodarcze i społeczne”, “inne interesy”, “interesy różne” to wywodzące się z Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego określenia tzw. trzeciej grupy, która działa obok grupy pracodawców i pracobiorców. Oczywiście “inne interesy” to bardzo ogólne sformułowanie, ale niewątpliwie mieszczą się tu interesy nieekonomiczne (np. prawa człowieka i obywatela) czy tzw. interes publiczny (działania na rzecz dobra wspólnego).
Uczestnicy Partnerstwa zgodzili się, że konieczne jest zbudowanie bazy wiedzy o tym, co sektor pozarządowy w Polsce już w sprawie dialogu obywatelskiego wypracował. Poniżej pierwsza próba takiej zbiorczej informacji. Publikacje, które przywołujemy poniżej, są dostępne w Bibliotece OFOP-u (Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych), a sama baza wiedzy uzupełniana będzie na stronie Wiki Obywatelskie. Dziś ogólnie o dialogu obywatelskim w Polsce. Wdzięczni będziemy za wszystkie uwagi i uzupełnienia.
I. W poszukiwaniu definicji
Dialog obywatelski może być rozumiany na wiele sposobów. Najczęściej jest on definiowany w kontekście dialogu społecznego jako formy udziału zorganizowanych grup obywateli w podejmowaniu decyzji, choć część badaczy traktuje go szeroko jako wszelkiego rodzaju dialog między rządzącymi a rządzonymi (miedzy instytucjami państwa a obywatelami). Możliwe jest (w analogii do dialogu autonomicznego) rozumienie dialogu obywatelskiego jako wewnętrznej debaty w ramach społeczeństwa obywatelskiego. W tym kontekście czasem mówi się o dialogu ustrukturalizowanym, usystematyzowanym lub zinstytucjonalizowanym.
Proponowana definicja
“Wydaje się jednak, że zasadne jest wyodrębnienie spośród form partnerskiego współdziałania obywateli z instytucjami państwa te, które mają (1) zinstytucjonalizowaną formę, (2) dotyczą relacji władza wykonawcza – zorganizowane grupy obywatelskie, a (3) ich istotą są negocjacje, co oznacza, że są formą ustalania wspólnych stanowisk czy współuczestniczenia w podejmowaniu decyzji”. (Piotr Frączak)
Wobec dialogu społecznego
Jednym z podstawowych problemów definicyjnych jest umiejscowienie dialogu obywatelskiego wobec tradycyjnego dialogu społecznego. W podejściu zaproponowanym przez rząd w 2004 roku stosowano szerokie rozumienie dialogu społecznego (zapisanego w preambule Konstytucji), którego częścią jest tak tradycyjny dialog społeczny, jak i inne formy dialogu, także dialog obywatelski (patrz załącznik).
Wobec innych form partycypacji
Dialog społeczny i obywatelski jest częścią szerokich form partycypacji, które powinny się wzajemnie uzupełniać. Tak więc obok udziału – wpisujących się w ideę demokracji negocjacyjnej – zorganizowanych grup obywateli w podejmowaniu decyzji poprzez udział w różnego rodzaju ciałach dialogu społecznego lub poprzez różnego rodzaju umowy czy pakty społeczne mamy także działania:
- opierające się na formach demokratycznej kontroli społecznej, w tym cyklicznej wybieralności przedstawicieli i bieżącej kontroli władzy,
- wpisujące się w ideę demokracji deliberatywnej, nieinstytucjonalnej, szeroko zakrojonego udziału obywateli na różnych poziomach partycypacji (por. drabina partycypacji).
II. Historia dialogu w Polsce
W dyskursie publicznym prowadzonym przez organizacje pozarządowe pojęcie dialog obywatelski (pamiętać należy, że wówczas podstawowe źródło finansowania organizacji pozarządowych ze środków przedakcesyjnych nazywało się Program PHARE Dialog Społeczny) pojawiło się w publikacji Stowarzyszenia na rzecz FIP z 2000 roku pod znaczącym tytułem “Dialog obywatelski w procesie integracji europejskiej” i związane było w dużej mierze z włączaniem organizacji w proces przygotowywania Polski do integracji z Unią Europejską. W ramach tej samej dyskusji ówczesny rząd (trzeba tu przypomnieć wiodącą rolę prof. Jerzego Hausnera) przygotował dokument ZASADY DIALOGU SPOŁECZNEGO – DOKUMENT PROGRAMOWY RZĄDU PRZYJĘTY PRZEZ RADĘ MINISTRÓW W DNIU 22 PAŹDZIERNIKA 2002 R.
2004 rok to zarówno rozpoczęcie działalności Rady Działalności Pożytku Publicznego, jak i związany z Funduszami Europejskimi proces włączenia organizacji w system monitorowania (Komitety monitorujące i sterujące). Od tego momentu z jednej strony obowiązująca w Unii zasada partnerstwa, z drugiej – rozwiązania oparte na radach pożytku i różnego rodzaju radach konsultacyjno-doradczych określają zakres dyskusji o dialogu obywatelskim. Swoistym uzupełnieniem tej dyskusji były próby budowania dialogu wokół umów społecznych (paktów), jako swoistej alternatywy, gdzie strona społeczna miała dużo większą rolę inicjującą. Takie doświadczenia jak Pakt dla Kultury pokazują, że efektem takich paktów jest także zinstytucjonalizowanie dialogu w formie ciał mieszanych (patrz załącznik).
III.Ważniejsze teksty odwołujące się do istoty dialogu obywatelskiego
Poniższe publikacje można przejrzeć w Bibliotece OFOP-u:
- “Dialog obywatelski w procesie integracji europejskiej”, Stowarzyszenie na rzecz FIP, 2000
- ZASADY DIALOGU SPOŁECZNEGO – DOKUMENT PROGRAMOWY RZĄDU PRZYJĘTY PRZEZ RADĘ MINISTRÓW W DNIU 22 PAŹDZIERNIKA 2002 R. (plus załączniki)
- Negocjowana demokracja, czyli europejskie governance po polsku, pod red. Kazimiery Wódz, Scholar, 2007
- Wydawnictwa Instytut Spraw Publicznych, w tym. m.in. Organizacje pozarządowe. Dialog obywatelski. Polityka państwa, pod red. Marka Rymszy, 2007
- Wydawnictwa Centrum Partnerstwa Społecznego Dialog, w tym np. Dialog społeczny. Najnowsze dyskusje i koncepcje, pod red. Rafała Towalskiego, 2007
- Partycypacja społeczna w działaniu administracji na tle rozwiązań w państwach UE, pod red. Marcina Sakowicza, KSAP, 2009
- Wydawnictwa OFOP-u, w tym m.in. FederalisKa nr 1/2010 (Frączak Piotr: Dialog obywatelski jako forma współrządzenia, Mendza-Drozd Marzena: Co z tym dialogiem obywatelskim, Zygmunt Mierzejewski: Rozwój dialogu społecznego i obywatelskiego warunkiem rozwoju demokracji w Polsce).
- Dobre rządzenie poprzez wkład społeczny, pod red. Mieczysława Bąka, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową i Przedsiębiorstwem Prywatnym, 2011
Załączniki
- Zasady Dialogu 2002
“Rząd opowiada się za szerokim rozumieniem pojęć dialog społeczny i partner społeczny. Tak rozumiany dialog społeczny dotyczy przedstawicielstw środowisk społecznych istotnych dla funkcjonowania społeczeństwa
obywatelskiego i Państwa, które działają w oparciu o różne podstawy prawne, mają różne uprawnienia i cele działania. Mimo tego zróżnicowania partnerzy ci stanowią, obok partii politycznych, społeczną podstawę demokracji w Polsce. 2. W związku z powyższym dla potrzeb niniejszego dokumentu, dialog ten obejmuje przede wszystkim:
– dialog w obszarze zbiorowych stosunków pracy i polityki społeczno-gospodarczej (tradycyjny dialog społeczny z udziałem związków
zawodowych i organizacji pracodawców oraz władz publicznych),
– dialog obywatelski (dotyczy głównie organizacji obywatelskich – stowarzyszeń, fundacji działających na rzecz istotnych interesów
społecznych oraz interesu publicznego),
– dialog z udziałem przedstawicielstw samorządów (dotyczy reprezentacji wspólnot terytorialnych, zawodowych i gospodarczych i ich kompetencji w
zakresie wykonywania zadań publicznych).” Zasady Dialogu 2002″
2. Pakt dla Kultury
