(7) Początkowy skład Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy to Piotr Drzewiecki, Stefan Dziewulski, ks. Marceli Godlewski, Henryk Konic, Zdzisław ks. Lubomirski, Marian Lutosławski, Czesław ks. Mirski, Józef Natanson, Franciszek Nowodworski, Mieczysław Pfeiffer, Tadeusz Popowski, Jan Rudnicki, Józef Wielowieyski i Kazimierz Życki.
Dziś te nazwiska mało komu coś mówią, postaramy się – w miarę możliwości – choć kilka z nich wydobyć z mroku dziejów. Zacznijmy od człowieka, który od początku stał na czele warszawskiego Komitetu Obywatelskiego, czyli od Zdzisława Lubomirskiego. To postać, która powinna się znaleźć w panteonie najważniejszych bohaterów odzyskania przez Polskę niepodległości, ale nasza opowieść toczy się w roku 1914 i w przyszłość nie będziemy wybiegać. W roku tym Lubomirski ma prawie 50 lat.Wychowany w rodzinie z tradycjami społecznikowskimi. Jego ojciec Jan Tadeusz Lubomirski (który np. przed powstaniem styczniowym, a potem – już po powrocie z zesłania – w latach 1870-1895) był m.in. we władzach Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Ta tradycja była kontynuowana bo Zdzisław pełnił obowiązki prezesa WTD w 1904. Jednak w 1914 książe Zdzisław Lubomirski jest m.in. prezesem takich organizacji jak Towarzystwo Popierania Pracy Społecznej czy Towarzystwo Automobilistów Królestwa Polskiego. Skupmy się na tej pierwszej instytucji, która – jak się wydaje – była doskonałą szkołą przygotowująca do prac w Komitecie.
Towarzystwo założone zostało w 1907 roku. Jak czytamy w sprawozdaniu z roku 1916, „w celu badania spraw i potrzeb społecznych, kulturalnych i ekonomicznych”, czyli zgodnie ze statutowymi zapisami powstało „celem popierania prac i instytucyj pożytku publicznego w dziedzinie ekonomicznej i społecznej, za pomocą naukowych badań i technicznego opracowywania materiałów, ustaw, projektów, danych statystycznych, jak również dla wspólnych obrad nad aktualnemi ekonomicznemi i społecznemi kwestjami”, co uprawniało je m.in. „do czynienia przedstawień do władz w sprawach ekonomicznych i społecznych”. W 1909 roku Towarzystwo powołało Biuro Pracy Społecznej, które przygotowywało użyteczne materiały statystyczne, ekonomiczne i polityczne i stanowiło zaplecze merytoryczne dla różnych instytucji społecznych w kraju oraz dla Kół Polskich w Dumie Państwowej. Przygotowywało materiały i prawne rozwiązania m.in. w obronie prywatnego szkolnictwa polskiego, samorządu miejskiego i ziemskiego i w bardzo wielu innych kwestiach. Używając dzisiejszych sformułowań, można by powiedzieć, że mieliśmy do czynienia ze swoistym „think tankiem” politycznym, który obserwował posunięcia władz w Rosji, analizował i konsultował przygotowywane akty prawne, a w niektórych kwestiach (m.in. w kwestii samorządu) sam opracowywał pewne propozycje. Biuro, biblioteka i archiwum mieściły się od początku 1908 r. do października roku 1914 przy Marszałkowskiej 137 od października do grudnia 1915 r. przy Mazowieckiej 5 (w budynku należącym do Stanisława hr. Łubieńskiego) i od grudnia przy Kopernika 30 (Gmach Centralnego Towarzystwa Rolniczego).
Trudno się nie zgodzić, że zaangażowanie w działalność takiej instytucji dawało dobre podstawy do szerokiego spojrzenia na kwestie społeczne, doświadczenie w pracach organizacyjnych i znajomość różnych inicjatyw społecznych podejmowanych w Królestwie Polskim. To, a także zaplecze organizacyjne i osobowe Towarzystwo było niewątpliwie pomocą w tworzeniu Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy. Lubomirski do momentu gdy w 1918 stał się jednym z regentów (Rada Regencyjna zastępowała króla w odradzającej się Rzeczypospolitej) stał na czele prac związanych z zarządzeniem miastem, a pośrednio i zarządzaniem wieloma problemami w kraju (był chociażby także przewodniczącym powołanego m.in. z inicjatywy Sekcji Kobiet Polskiego Komitetu Pomocy Sanitarne).
Piotr Frączak
zdjęcia domena publiczna
