(34) Komisja Opieki nad Młodzieżą Szkolną ukonstytuowała się dopiero 26 lutego 1915 roku. W jej ramach działały podkomisje: Nauczania początkowego opracowała zarys programu dla szkoły początkowej 4-o oddziałowej, wraz z budżetem odpowiednim, zainicjowała otwarcie w Warszawie przynajmniej 15 szkół tego typu w różnych dzielnicach miasta, oraz przyjęła pod swą opiekę pewną ilość szkół początkowych po b. Macierzy Szkolnej…, Kursów dla dorosłych, Szkół zawodowych, Wpisów szkolnych (najdonioślejszą sprawą, jaka w łonie samej Komisyi zapoczątkowana została, była sprawa Wielkiej Kwesty Majowej na rzecz polskiego szkolnictwa, o której już pisałem), Seminariów i kursów dla nauczycieli ludowych, Wychowania fizycznego i zajęć pozaszkolnych (o której wspominałem przy okazji opisywania organizacji harcerskiej). Komisja po kilku miesiącach pracy, 5 sierpnia, weszła formalnie do Wydziału Oświaty.
Wielka idea
Komitet Obywatelski (tak miasta Warszawy, jak i Centralny Komitet Obywatelski – przypomnijmy: od momentu odejścia administracji rosyjskiej oba te ciała miały wspólnego przewodniczącego) traktował sprawę oświaty polskiej bardzo poważnie. Rząd carski z niepokojem patrzył na rozwój szkolnictwa polskiego (stąd przeszkody, jakie musiał pokonywać Wydział Opieki nad Młodzieżą Szkolną), jednak już po wejściu wojsk niemieckich do Warszawy, 23 sierpnia 1915, przewodniczący K.O. ks. Lubomirski stwierdził:
Komitet Obywatelski miasta Warszawy, będąc w możności zajęcia się samodzielnie szkolnictwem polskim, staje na gruncie wprowadzenia obowiązkowego powszechnego nauczania i poleca Wydziałowi Oświecenia, w czasie możliwie najkrótszym, przygotowanie projektu zorganizowania dostatecznej ilości szkół.
Rozkwit polskich szkół
W 1915 utworzono w istniejącym budynku szkolnym “Polskie Gimnazjum Filologiczne, któremu Praski Komitet Obywatelski nadał imię Króla Władysława IV dla uczczenia tego władcy jako założyciela miasta Pragi” (za http://towarzystwoprzyjaciolpragi.com/praga/zabytki/liceum-im-wladyslawa-iv/ ).
„
„
Wydział Oświecenia zabrał się intensywnie do pracy, tak aby rok szkolny rozpoczął się w terminie i to już z nowym programem. Oto informacja z Kuriera Warszawskiego z 21 sierpnia 1915 roku:
Obejmując z ramienia komitetu obywatelskiego Warszawy, dozór i opiekę nad szkołami w Warszawie i na przedmieściach, wydział oświecenia podaje do wiadomości co następuje:
1) Zarządy szkół, które były czynne conajmniej od roku szkolnego 1014/15, powinny przesłać wydziałowi przed dniem 25 b. m.: a) całkowity tytuł szkoły, b) adres szkoły, c) nazwę Towarzystwa, które szkołę utrzymuje lub nazwisko jej właściciela, c) imię i nazwisko przełożonego lub przełożonej;
2) Towarzystwa i osoby, które chcą szkołę założyć w roku bieżącym szkolnym, powinny złożyć do wydziału podania z wyjaśnieniem, jaki ma być typ i zakres szkoły, kto ma być przełożonym lub przełożoną, jakie są tych osób, kwalifikacje naukowe i pedagogiczne;
3) Towarzystwa i osoby, które chcą zakres szkół istniejących rozszerzyć, przez dodanie klas wyższych lub zmienić typ szkoły, powinny złożyć do wydziału podania z wyjaśnieniem projektowanych zmian i wskazaniem osoby przełożonego lub przełożonej, oraz ich kwalifikacji naukowych i pedagogicznych.
W szkołach początkowych rozpoczęcie roku szkolnego powinno nastąpić najpóźniej 4-go września; nauka języka rosyjskiego rozpoczyna się w oddziale 4-ym (kl. II); lekcje rozpoczynać się będą o godz. 8 -ej rano, podług czasu środkowo-europejskiego. Rok szkolny w szkołach średnich męskich i żeńskich należy rozpocząć najpóźniej 4-go września.
Lekcje należy rozpoczynać o godz. 8 -ej rano, W planach nauki; szkolnej w r. b . należy wprowadzić zmiany następujące: a) naukę języka rosyjskiego rozpoczynać od klasy I, po 3 godziny tygodniowo we wszystkich klasach, prócz ostatniej, w której przeznaczyć 2 godziny; b) geografję i historję Rosji włączyć do kursu geografji i historji powszechnej i w związku z tem wykład geografii Europy rozciągnąć na klasy III i IV; c) geografja i historja Polski stanowią osobne przedmioty nauki szkolnej. Wydział zaleca przyjmowanie uczniów i uczennic szkół rządowych, do właściwych klas szkół polskich. W celu usunięcia braków ich przygotowania należy uczynić ułatwienia, np. organizując kursy dodatkowe przy szkołach.
Lokal wydziału oświecenia mieści się przy ul. Marszałkowskiej Nr. 154 (róg Królewskiej).
Sukcesy w trudnych warunkach
Oczywiście taka zmiana w oświacie była swoistą rewolucją. Brakowało wykwalifikowanych nauczycieli (zarówno na poziomie podstawowym, jak i średnim), nie było podręczników, programów pomocy naukowych. Pojawiały się też inicjatywy, o których czytamy w tym samym, cytowanym wyżej numerze Kuriera:
Sekcja straży obywatelskiej zwróciła się do wydziału oświaty, ażeby sprawdził koncesje szkół, istniejących w Warszawie i potwierdził je; ewentualnie polecił straży obywatelskiej dokonanie spisu i zebranie wiadomości o szkołach.
Zauważono, że w ostatnich czasach rozmaici przedsiębiorcy otwierają pod szumnemi i pociągającemi nazwami szkoły, których wartość pedagogiczna i społeczna budzi poważne wątpliwości, a odciągając uczniów i ofiarność publiczną od szkół, zasługujących na poparcie, wyrządza szkolnictwu naszemu szkodę. Zarządzenia straży obywatelskiej zapobiec mają nadużyciom tego rodzaju.
Niemcy także z niechęcią patrzyli na działania ogólnopolskie, w tym oczywiście także w oświacie. 12 września 1915 roku został rozwiązany Centralny Komitet Obywatelski, zaś 17 lutego 1916 roku – Wydział Oświaty Komitetu Obywatelskiego. Jego rolę w Warszawie przejęła Sekcja Szkolna Zarządu Miasta. Jednak te kilka miesięcy rozpoczęły proces budowy nowego systemu szkolnego. Proce ten kontynuowała m.in. reaktywowana w tym czasie (jej statut został zatwierdzony w kwietniu 1916 roku) Polska Macierz Szkolna.
W cytatach (kursywą) pisownia oryginalna.
