(31) 5 sierpnia 1915 r., czyli tuż po odejściu administracji rosyjskiej, Komitet Obywatelski miasta Warszawy postanowił powołać do życia instytucję, której zadaniem miało być objęcie całokształtu spraw oraz potrzeb szkolnych i oświatowych Warszawy i jej przedmieść. Polska szkoła powszechna, w zaborze rosyjskim ograniczona do szkół prywatnych i działalności nielegalnej lub półlegalnej, staje się przedmiotem troski obywatelskich władz. Powołuje się Wydział Oświecenia, który przejmuje dotychczasowe kompetencje i funkcje Komisji Opieki nad Dziećmi i Opieki nad Młodzieżą przy Komitecie Obywatelskim m. Warszawy oraz Komisji Szkół Wyższych przy Towarzystwie Kursów Naukowych. Tworzy się nowy system oświaty.
Zanim jednak odtworzymy proces powstawania i działania tego jednego z pięciu podstawowych wydziałów[1] Komitetu Obywatelskiego w 1915 roku, dwa słowa o jego strukturze:
- Skład członkowski wydziału to osoby delegowane (5 osób) i mianowane (15) przez Komitet Obywatelski[2] oraz delegaci J.E. arcybiskupa rzymskokatolickiego (2), gminy ewangelicko-augsburskiej (1), gminy ewangelicko-reformowanej (1), warszawskiej gminy starozakonnych (1), zrzeszeń nauczycielskich (Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich – 1 i Polski Związek Nauczycielski – 1), Centralnego Komitetu Obywatelskiego (3), oraz inspektorzy i wizytatorzy szkół elementarnych (11). Członkami zarządu zostali – Józef Mikułowski-Pomorski (przewodniczący), Paweł Sosnowski, Stanisław Bukowiecki, ks. Jan Gralewski, Walenty Miklaszewski, Antoni Rząd, Antoni Ponikowski (naczelnik Biura).
- Struktura wewnętrzna została określona na pierwszym posiedzeniu Wydziału 11. Powołano siedem sekcji: wychowania przedszkolnego, szkół elementarnych, szkół średnich, szkół zawodowych, szkół wyższych. kursów dla dorosłych i bibliotek oraz wychowania fizycznego i zajęć pozaszkolnych. Niedługo potem dodano jeszcze dwie sekcje: pomocy materialnej dla szkolnictwa polskiego i higieny szkolnej. Razem więc funkcjonowało w Wydziale dziewięć sekcji.
[1] Obok Wydziału Spraw Ogólnych, Wydziału Pomocy dla Ludności, Wydziału Finansowo-Gospodarczego i powstałego również po odejściu Rosjan Wydziału Sądowego.
[2] Na podstawie Kalendarzyka Komitetu Obywatelskiego na 1916 r. Można też znaleźć informacje, że Komitet do „Wydziału Oświecenia delegował ze swego grona trzech członków: Dyr, Józefa Mikułowskiego-Pomorskiego w charakterze przewodniczącego, oraz Profesorów Ludwika Krzywickiego i Jana Lewińskiego w charakterze członków, Pozatem mianował 13 członków Wydziału, z pośród których 6 w charakterze referentów sekcyj”. Za: Tadeusz Manteuffel, „Archiwum Wydziału Oświecenia Komitetu Obywatelskiego”, Przegląd Historyczny 27/2.
